زوجه از زمان وقوع عقد ازدواج با توجه به مواد1102، 1106و 1107 قانون مدنی مستحق دریافت نفقه است مگراینکه درطول این مدت بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کرده باشد که دراین صورت مطابق ماده 1108 قانون مدنی مستحق نفقه نخواهد بود. به طورکلی نفقه در مقابل تمکین است و هر زمان زوجه تمکین نمود مستحق دریافت نفقه خواهدبود.
تعریف نفقه
نفقه زن شامل تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم درصورت عادت و احتیاج است. نفقه در عقد دایم مطرح است و در عقد موقت زن حق نفقه ندارد مگر اینکه زوجین شرط کرده باشند.
زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکونت داشته باشد مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.
خودداری کردن زوجه ازاجرای حکم تمکین فاقد جنبه کیفری است.
ترک انفاق متولد از زنا جرم بوده و مرتکب، قابل تعقیب ومجازات است.
1- موانع مشروع برای تمکین
طبق ماده 1115 قانون مدنی اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف، ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند منزل علیحده اختیار کند. درصورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه، حکم به بازگشت زن به منزل معذور باشد نفقه به عهده شوهرش خواهد بود.
2- حق سکونت زن وخودداری ازتمکین
مطابق ماده 1114 قانون مدنی در صورتی که حق تعیین منزل به زوجه داده شده باشد، شوهر در همان منزل با همسر خود زندگی خواهدکرد. زوجه نیز موظف به اطاعت ازشوهر خود و ادای سایر وظایف زوجیت درهمان منزل می باشد.
3- نداشتن منزل مستقل ومناسب
درصورتی که شوهر،منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت او پیدا نکند، نمی تواند زن خود را که شایسته داشتن خانه مستقلی هست به اطاقی که درکاروانسرا است یا اطاق کرایه نشینی ببرد یا منزل درناحیه غیر متناسب با شئون زن انتخاب کند، همچنین زوج نمی تواند زوجه را مجبور به سکونت درمنزل پدر و مادرخود نماید؛ هرچند مسکن آنها متناسب با وضعیت زوجه باشد.
4- انجام تکالیف واجب
هرگاه زن برای انجام تکلیف مذهبی واجب اجازه بیرون رفتن از منزل از شوهر بخواهد و شوهر اجازه ندهد، زن می تواند بدون اجازه خارج شود و این موضوع، موجب آن نمی شود که زن ناشزه تلقی شود. مثلا زن از نظر مالی مستطیع باشد و بخواهد که به سفر حج برود یا برای ادای نمازهای واجب به حمام برود.
5- خروج زن ازمنزل برای درمان
اگر پزشک معالج تشخیص بدهد که زن برای درمان باید از منزل خارج شود، نیازی به اجازه شوهر نیست و این امر از موارد ناشزه بودن زن تلقی نمی شود.
زندانی شدن زوجه فورس ماژور محسوب و مانع تمکین است، اما موجب عدم استحقاق نفقه نیست.
شرایط عدم استحقاق نفقه برای زن
مطابق ماده 1108 قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
همانطورکه اشاره شد نفقه در زمینه ازدواج دایم مطرح مى شود و در عقد موقت نفقه وجود ندارد مگر اینکه زن و مرد توافق کرده باشند.
اثبات عدم تمکین زن ازشوهر (عام یا خاص) بسیاردشوار می باشد زیرا تمکین امری کاملاخصوصی بوده و ارائه شاهد برای آن میسر نیست، مگر آنکه خود زن به عدم تمکین در دادگاه اعتراف کند یا به کسی اطلاع داده باشد و آن شخص علیه او شهادت بدهد و یا قاضی حین رسیدگی به پرونده با توجه به قرائن و امارات و شواهد پیرامونی و اظهارات طرفین به عدم تمکین علم پیداکرده باشد، عنوان ناشزه بر وی تعلق می گیرد و در نتیجه پرداخت نفقه از عهده شوهر وی ساقط می شود. بنابراین اگرزن بدون مانع مشروع ازادای وظایف زوجیت امتناع و زوج این امر را در دادگاه ثابت نماید با اخذ اجازه ازدادگاه می تواند همسر دیگری اختیارکند.